کیاوش حافظی: محمدباقر قالیباف این روزها خود را از متن سیاست به حاشیه کشانده است. او که توانسته به لطف رای اقلیت جزو سران سه قوه در آید به جای نشان دادن تفکر راهبردی و کلان رئیس مجلس، این جایگاه را به موضع‌گیری جناحی تنزل داده است.
حمله روز یکشنبه قالیباف به رئیس دولت و وزیر خارجه دولت‌های یازدهم و دوازدهم بر آتش فضای رسانه‌ای و سیاسی جامعه دمید و یکبار دیگر دوقطبی‌های غرب‌ستیزی و تعامل با غرب را احیا کرد. موضع‌گیری در مورد شخصیت‌های سابق اجرایی در جمهوری اسلامی از روی صندلی‌های سبز مجلس بی‌سابقه نبوده است، اما چیزی که تازگی دارد موضع‌گیری علنی از جایگاه رئیس مجلس است که جزو سران قوا و از ارکان حاکمیت جمهوری اسلامی به شمار می‌رود.
ظریف علیه روسیه حرف زد، قالیباف علیه روحانی و ظریف
اخیرا محمدجواد ظریف وزیر خارجه دولت حسن روحانی از مانع‌تراشی‌های روسیه در برجام روایت کرد. این اظهارات با واکنش منفی مخالفان دولت‌های یازدهم و دوازدهم روبه‌رو شد و خشم جناح راست تندرو را نسبت به او برانگیخت. عجیب آنکه موضع‌گیری این جناح که اکثریت مجلس را تشکیل می‌دهد در نطق اخیر قالیباف نیز انعکاس پیدا کرد. محمدباقر قالیباف یکشنبه در نطق خود در مجلس شورای اسلامی از موضع‌گیری‌های چین و روسیه در مورد بازگشت تحریم‌ها علیه ایران استقبال کرد و آن را اقدامی برای بی‌اثر کردن تحریم‌ها خواند. اما در ادامه به حسن روحانی و محمدجواد ظریف تاخت و با متهم کردن آنها به آسیب زدن به روابط استراتژیک ایران با چین و روسیه گفت: رئیس جمهور و وزیر خارجه اسبق‌مان دقیقا در شرایطی که مسیر همکاری‌های ما با کشور روسیه در حال پیشرفت است با مواضع خود به این مسیر لطمه زدند.
تناقض در کلام رئیس؛ «وحدت کلمه» با طعم حمله
نطق انتقادی قالیباف از آنجا که به فضای دوقطبی در جامعه دامن زد، از یک‌سو در تضاد با بخشی از سخنانش بود که بر ضرورت اتحاد میان همه جریان‌های سیاسی و حمایت از «وحدت کلمه» در برابر فشارهای خارجی تأکید داشت و از سوی دیگر معنای دیگرش آن بود که رئیس مجلس، کشورهای چین و روسیه را «رفیق» و مسئولان سابق جمهوری اسلامی را «نارفیق» می‌داند. نطق قالیباف از این نظر بیانیه بدیعی بود که او را وارد گود جدال‌های رسانه‌ای و جناحی می‌کرد که اگرچه برای گروه‌های سیاسی بجاست اما فضای عمومی آن را برای یکی از سران قوا روا نمی‌داند.
روزنامه اطلاعات هم در این زمینه به رئیس مجلس واکنش نشان داد و نوشت: چرا باید در دفاع از آن دولت بیگانه مقامات از تریبون رسمی و قانونگذاری، علیه یک مقام سابق سخن بگویند؟ در سالگرد کاپیتولاسیون هستیم و به یاد داریم که روزی در این مملکت شهروند ایرانی حتی مراجع معظم تقلید از اظهارنظر علیه مقام خارجی نهی و حتی تبعید می‌شدند، امروز هم به آنها اهانت شده و در صحن مجلس به زندان تهدید می‌شوند.
انتقام سرهنگ از حقوق‌دان؟
اما به نظر می‌رسد یک سر داستان حمله به روحانی و ظریف، به مبارزات انتخاباتی او و روحانی و شکست او از رئیس جمهور اسبق برمی‌گردد. در روند تبلیغات انتخابات ۹۲، روحانی از موضع قالیباف در درگیری‌های کوی دانشگاه در سال ۸۲ روایت کرده بود و به زعم ناظران منجر به ضربه سنگینی به وجهه قالیباف شد. در انتخابات ۹۶ هم وقتی قالیباف به کاندیدای پوششی ابراهیم رئیسی بود، حمله به روحانی را آغاز کرد اما باز هم روحانی ماجرای کوی دانشگاه را یادآوری کرد و گفت که قالیباف معتقد به «لوله کردن دانشجویان» در اعتراضات کوی بوده است. این موارد به باور ناظران باعث کینه شخصی قالیباف از حسن روحانی شد و این تقابل در زمان ورود او به مجلس یازدهم نیز پیدا بود.
روزنامه اصولگرای قدس نیز اظهارات قالیباف را جفایی به خود توصیف کرد و نوشت: قالیباف حتی اگر آنچنان که این روزها در رسانه‌ها زبان به زبان می‌چرخد، فرمانده میدان جنگ ۱۲روزه هم نبوده باشد، قطعاً یکی از ارکان فرماندهی میدان در آن روزهای پرالتهاب بوده؛ و حتماً بهتر از من و شما می‌داند آن جنگ، در صورت‌هایی دیگر، همچنان ادامه دارد.
این روزنامه در بخش دیگری از مطلب خود نیز پرسیده: چطور می‌شود که او ناگهان در وسط یک نطق رسمی، ناگهان یاد یک مسئول اسبق می‌افتد و حرف‌هایی می‌زند که می‌تواند بی‌هیچ دلیل دندان‌گیری، فضای همدلی و انسجام را بیاشوبد و آتش‌تهیه تازه‌ای برای بگومگوهای تمام‌نشدنی و فرساینده فراهم کند؟ ذهن‌های سیاست‌زده در چنین وضعیتی، پیش خودشان خیال می‌کنند لابد این‌ها درد و داغ یک زخم قدیمی انتخاباتی است که ناگهان در یک صبح سرد پاییزی، سر باز کرده است.
حمله به روحانی قالیباف را معتبر کرد؟
اما ظاهرا یک سر دیگر داستان به آنجا برمی‌گردد که قالیباف بین جریان پایداری و حاکمیت محصور شده است. گاهی با جریان پایداری همراهی می‌کند و گاهی نیز باید نقش حاکمیتی ایفا کند ولو اگر به مذاق طیف پایداری که اکثریت مجلس را تشکیل می‌دهد خوش نیاید. از این رو شاید قالیباف نطق خود علیه روحانی و ظریف را اقدام حساب‌شده‌ای تلقی می‌کرد که در عین اینکه می‌توانست دل پایداریچیها را با خود همراه کند به رقیب سابق نیز حمله‌ای کرده باشد. با وجود این، به نظر نمی‌رسد محاسبات او درست از آب درآمده باشد.
شاید حمله به روحانی و ظریف برای او دستاورد تاکتیکی و کوتاه مدتی به دنبال داشته باشد اما از او چهره‌ای غیرقابل اعتماد تصویر می‌کند که فاقد تفکر راهبردی در اداره امور کشور است و از این نظر جایگاهش در درازمدت دچار تزلزل خواهد شد. در این میان به نظر می‌رسد مشاوران قالیباف در بیانیه پرحاشیه‌ای که او خواند اثر گذار بوده اند.
آشنا خطاب به قالیباف: هرچه دستتان می‌دهند، لازم نیست با صدای بلند بخوانید
حسام‌الدین آشنا مشاور رئیس جمهور در دولت حسن روحانی خطاب به رئیس مجلس نوشت: «خوب نیست هر نوشته‌ای را که به دستتان می‌دهند با صدای بلند بخوانید.» این واکنش آشنا بیانگر نوعی آسیب‌پذیری قالیباف در برابر دیکته شدن مواضع از سوی مشاوران اوست. آشنا این را هم اضافه کرده است که «تا آنجا که می‌دانیم آقای روحانی اخیراً درباره روسیه بیانی نداشته‌اند. جمع بستن چین و روسیه در مواضع و تحلیل‌های مسئولان نظام، شایسته نیست.»
تکرار اشتباهات محاسباتی قالیباف و مشاوران
اما قالیباف از این دست اشتباه محاسباتی کم نداشته است. یکی از بارزترین آنها زمانی بود که وقتی در مبارزات انتخابات ۹۶ مورد پرسش قرار گرفت، لیستی را با عنوان فهرست اموال و دارایی‌های خود منتشر کرد که در آن موجودی حساب خود را کمتر از ۳۰ میلیون تومان و موجودی حساب همسرش را کمتر از ۱۰ میلیون تومان توصیف می‌کرد. این اتفاق که پس از انتشار فهرست املاک نجومی در زمان شهرداری او در تهران رخ داد، واکنش‌های طنزی را به دنبال داشت. بعدا هم با انتشار تصویر سفر خانواده او به ترکیه که به سیسمونی‌گیت معروف شد به شدت وجهه او را خدشه دار کرد. چنانکه در انتخابات مجلس دوازدهم با کمتر از ۵۰۰هزار رای راهی بهارستان شد.
اشتباه محاسباتی دیگر قالیباف در انتخابات سال ۱۴۰۳ بود؛ زمانی که دختر محمدباقر قالیباف در قاب صداوسیما ظاهر شده بود تا برای پدرش تبلیغات کند و به حواشی پیش آمده در خصوص سفر به ترکیه و خرید سیسمونی پاسخ دهد. اما لحن نامناسب او باعث شد که بار دیگر نتیجه عکس داد و به تیر خلاصی برای پدرش تبدی شد.
اولویت تاکتیک بر استراتژی
وقتی شخصی مثل قالیباف در جایگاه نامزدی انتخابات و حتی ریاست مجلس قرار می‌گیرد، تصمیمات و اشتباهات پرریسک اگرچه به نام او ث می‌شود اما صرفا او نیست که در آنها نقش داشته باشد بلکه می‌توان رد پای مشاوران او را نیز دنبال کرد. برخی کاربران شبکه‌های اجتماعی نوشته‌اند که «قالیباف در باتلاقی که مشاورانش برای او درست کرده‌اند، در حال غرق شدن است»
نطق اخیر علیه روحانی و ظریف اگرچه می‌تواند یک حرکت تاکتیکی برای به دست آوردن دل پایداریچیها و تضمین بقای او در رأس قوه مقننه و یا نشان‌دهنده التزام قالیباف به خطوط قرمز سخت‌گیرانه‌تر جناح راست باشد، اما نهایتا او را شخصیتی جناحی به تصویر می‌کشد و می‌تواند چالشی برای آینده سیاسی او باشد؛ چراکه نشستن بر روی صندلی ریاست یک قوه نیازمند داشتن تفکری راهبردی و ترجیح منافع ملی بر منافع جناحی است؛ نکته‌ای که احتمالا مشاوران قالیباف عکس آن را توصیه می‌کنند. با این حال همه این‌ها به اسم قالیباف تمام می‌شود چه توصیه مشاوران باشد چه نباشد.
۳۱۲۱۱
